Kolekcja Titanica NR 97

[Kobra83]

Spis Treści: Poszukiwania w morskiej otchłani. Przełamanie kadłuba. Dziób i rufa. Wyrwa i pozostałości wokół wraku.

Poszukiwania w morskiej otchłani
Według relacji rozbitków, potwierdzonych przez prze­prowadzone później dochodzenia, „litanie” zatonął w całości. Powszechna zgoda co do tego panowała aż do chwili odkrycia wraku, choć kilku naocznych świadków twierdziło, że w ostatniej chwili statek przełamał się na dwie części. Młody Jack Thayer, mając świeżo w pamięci szczegóły katastrofy, jeszcze w czasie rejsu do Nowego Jorku na pokładzie „Carpathii” opisał wszystko jednemu z marynarzy - L.D. Skydmore’owi, a ten na podstawie jego opowieści narysował cykl szkiców. Thayer opowiadał, że „Titanic” przełamał się i jego dziób, niemal całkiem zalany wodą, poszedł na dno jako pierwszy, a dopiero kilka sekund później w jego ślady poszła rufa, która chwilę przed ostatecznym pogrążeniem się w odmętach lodowatego Atlantyku stanęła nie­mal pionowo do powierzchni wody.
W oparciu o tę relację, a także o to, co wiadomo o zatonięciu innych statków oraz w świetle postępów badań nad odpornością materiałów, uznano ostatecznie, że statek musiał się przełamać tuż pod powierzchnią wody, w przeciwnym bowiem razie rufa tak ogromnego statku jak „Titanic” nie mogła ustawić się prawie pionowo. Analiza wraku wykazała, że kadłub pękł w rejonie dziobowej części maszynowni, między trzecim i czwartym komi­nem, w miejscu, gdzie znajdowała się duża studnia wentylacyjna maszynowni, tj. w najsłabszy punkt konstrukcji. W pobliżu znaj­dowała się także obszerna rufowa klatka schodowa, a także inne, duże i słabo wzmocnione lokale, które nie wytrzymały naprężeń powstałych w kadłubie po zderzeniu z górą lodową. Dodatkowe obciążenie tej części stępki stanowiły dwa silniki tłokowe, napę­dzające prawą i lewą śrubę, o łącznej wadze 2600 ton. Obydwa silniki pękły w miejscu, gdzie znajdowały się cylindry rozpręża­nia pary. A zatem statek nie przełamał się tam, gdzie znajdowały się złącza dylatacyjne, tj. w nadbudowie, lecz na obszarze stępki. Nastąpiło to pod wpływem naprężeń, które spowodowały zmę­czenie metalu. Na jego dodatkowe osłabienie wpłynęła niska temperatura wody. Zaraz po przełamaniu się trzy główne części kadłuba: rufa, dziób i trzeci fragment o długości około 20 m, poszły na dno, a w ślad za nimi setki różnej wielkości przedmiotów, które osiadły wokół wraku.

Jeden z najcenniejszych przedmiotów wydobytych z wraku "Titanica" to posążek amora, który podtrzymywał ozdobną lampę stojącą u szczytu szerokich schodów łączących wszystkie pomieszczenia pierwszej klasy.
[link widoczny dla zalogowanych]

Przełamanie kadłuba
Według Davida Livingstone’a, znanego inżyniera budowy okrę­tów ze stoczni Harland & Wolff i członka komisji zajmującej się badaniem przyczyn katastrofy „Titanica”, siły oddziałujące na kadłub w punkcie przełamania różniły się intensywnością i kierunkiem działania. Ich wektor zmieniał się w różnych fazach katastrofy, powodując, że dwu i pól centymetrowe blachy central­nej części kadłuba zostały zgniecione niczym szmaty. Na podsta­wie komputerowego modelu „Titanica” w momencie tonięcia obliczono, jakim naciskom poddane były blachy i 3 miliony nitów użytych do budowy kadłuba. Oddziaływała na nie siła 3000 kg na każdy centymetr kwadratowy, o 50 % przewyższająca maksymalną wartość przewidzianą w projekcie.
Na początku XX wieku stal produkowano nie w partiach po 400 ton, jak obecnie, lecz w partiach po 70 ton. Stal użyta do budowy „Titanica”, choć jakością przewyższała standardową stal wykorzy­stywaną w tym okresie do budowy okrętów, była znacznie bardziej krucha i niejednolita niż stal stosowana obecnie. Fragment stali z kadłuba „Titanica”, wyciągnięty na powierzchnię w czasie francuskiej ekspedycji IFREMER, poddano próbie, która wykazała znaczną kruchość tego materiału w niskiej tempe­raturze. Oczyszczony z rdzy odłamek oziębiono do temperatury, jaką kadłub miał w chwili tonięcia, a następnie uderzono weń.
To wystarczyło, by spowodować przełamanie stali. Przeprowa­dzona później analiza składu metalu wykazała obecność ferrytu, perlitu i siarczku manganu, typowych dla stali z początku XX wieku. Wzdłuż linii pęknięcia zawartość procentowa siarczku manganu była szczególnie wysoka. Obecnie wiadomo, że zwią­zek ten powoduje pękanie stali, szczególnie w niskich temperatu­rach. Leżąca na dnie oceanu pozostałość rufy „Titanica” przypomina nieco rozgniecioną kremówkę z ciasta francuskiego. Jest rozwarstwiona, niektóre części przesunęły się na inne, inne z kolei uległy pofałdowaniu, pęknięciu i zgnieceniu wskutek uderzenia w dno.
By wyobrazić sobie rozkład sil oddziałujących na kadłub, można posłużyć się kawałkiem wielowarstwowej sklejki o grubości kilku centymetrów i długości około metra. Listewkę należy jednym końcem przybić do stołu. Na drugim, wystającym końcu, należy powiesić wiadro i powoli je napełniać, aż listewka ulegnie przeła­maniu. Złamanie nastąpi bardzo szybko, ale gdybyśmy mogli obejrzeć scenę w zwolnionym tempie, zobaczylibyśmy, że pozio­me warstwy listewki, równoległe do podłogi, w rejonie punktu wygięcia poddawane są działaniu przeciwnie skierowanych sił. W górnej części, wskutek wygięcia listewki ku dołowi, warstwy ulegają rozciąganiu i efekt ten stopniowo przenosi się na warstwy znajdujące się poniżej. W rzeczywistości zjawisko to jest jeszcze bardziej złożone.
Na początku, kiedy rozciąganie następuje tylko na powierzchni, niższe warstwy podlegają działaniu sił skierowanych przeciwnie. W dwóch trzecich niższe warstwy listewki ulegają zgniataniu przez wygięcie w dół. Siły oddziałujące na nie rosną. W tym momencie listewka szybko przechodzi od napięcia strukturalne­go wywołanego ciśnieniem do rozciągania. Ponieważ drewno nie jest materiałem elastycznym, podobnie jak nie było elastyczne 2000 blach z „Titanica”, w pewnym momencie listewka przełamie się z mniej lub bardziej głuchym trzaskiem. Wskutek rozciągania warstw brzegi będą porozrywane, a drzazgi będą sterczeć w różnych kierunkach. Przenosząc ten ekspery­ment na „tytaniczną” skalę, można sobie wyobrazić, co wydarzy­ło się na „Titanicu”: ogłuszający łoskot, który rozbitkowie usły­szeli w chwili tonięcia statku, wytworzyły blachy rozrywane niczym kawałki papieru.

W świetle reflektorów robota Jason Junior, kierowanego przez system Alvin "Titanic" wraca do życia. Na zdjęciu widać okna kabin oficerskich, wychodzące na pokład szalupowy.
[link widoczny dla zalogowanych]

Dziób i rufa
Z rysunków Kena Marshalla i niezliczonych filmów nakręconych w czasie ekspedycji wiemy, że dwa główne elementy kadłuba w punkcie przełamania mają całkowicie zniszczoną blachę i pokłady. Uszkodzenia kadłuba powstały także pod wpływem ciśnienia wody i powietrza uwięzionego w środku oraz wskutek uderzenia w dno. Uderzenie to, szczególnie w przypadku rufy, musiało być niesłychanie silne.
Od chwili zderzenia z górą lodową do zatonięcia, dziób statku wypełniał się wodą i dzięki temu jego wewnętrzne struktury w mniejszym stopniu odczuły skutki ciśnienia w czasie „zjazdu” na dno. Woda powoli wypełniała poszczególne pomieszczenia, spełniając rolę swego rodzaju amortyzatora i nie powodując zniszczeń, do których doszłoby nieuchronnie, gdyby wdarła się do wnętrza statku z całą siłą. W czasie tonięcia prawie całkowicie zalany wodą dziób, zachował swoją strukturę, opadając na dno nie pionowo, lecz ukośnie.
Statki tonące w głębokiej wodzie zazwyczaj osiadają na dnie stępką, która jako najcięższy element struktury przywraca im równowagę. Kilka minut przed zniknięciem pod powierzchnią wody dziób „Titanica” osiągnął maksy­malną prędkość. Przyczyniła się do tego podwodna część dziobnicy, stabilizująca przełamaną część kadłuba. Według wiarygodnych szacunków dziób osiągnął prędkość 40-50 km/h. Strumień wody, z którym się zderzył, zniszczył niektóre przedmioty i struktury zamontowane na pokła­dzie. Żurawie szalup, talie, leżaki, ścianki i drewniane elementy sterówki zostały zmiecione. Pod wpływem strumienia wody i zderzenia z dnem zapadł się mostek. Wir, który powstał w pobliżu punktu przełamania części dziobowej, spowodował wyrzucenie na zewnątrz znacznej ilości przedmio­tów różnej wielkości i kształtu. Wszystkie one osiadły na dnie między dwoma głównymi częściami wraku. Do uszkodzenia struktury przyczyniło się także samo uderzenie w dno. Prawa burta dziobu została przeciągnięta po dnie niczym lemiesz pługa. Dziób zarył w mule na głębokość niemal dwudziestu metrów, prawie do samych kotwic. W czasie opadania na dno dziób lekko nachylił się i wskutek tego w chwili upadku lekko się przekręcił, co spowodowało uszkodzenie poszycia w przedniej części kadłuba, przed złączem dylatacyjnym. Uderzenie masy wody spowodowało ogromną wyrwę w lewej burcie.
Kilka sekund po prawej burcie dziobu także reszta tej części kadłuba uderzyła w dno. Obecnie jedna trzecia kadłuba znajduje się w stosunkowo dobrym stanie, ale pozostała cześć uległa znacznemu zniszczeniu, zupełnie jakby przy uderzeniu w dno - niczym w kamertonie - w miarę oddalania od punktu zderze­nia, oddziaływały coraz większe siły. Jednym z elementów, które najbardziej zainteresowały eksplora­torów „Titanica”, były bakterie żelazowe, tj. bakterie samożywne, które przez 90 lat żywiły się żelazem zawartym w stali z „Titani­ca”, wykorzystując go jako źródło energii. Przyczyniły się one od powstania wykwitów, porastających dziś kadłub „Titanica”. Składają się na nie lepkie wydzieliny, obumarłe komórki, pleśnie, grzyby, tlenki i wodorotlenki żelaza. Substancje te tworzą niezwykłe wykwity, które badacze nazwali „rystycles”, czyli sople z rdzy. Według Roya Cullimore’a 650 ton sopli z dziobu „Titanica” zużyło ponad 20% stali. Jeszcze większe szkody powstały na rufie statku. Ta ostatnia poszła na dno zaraz po pęknięciu kadłuba i pod wpły­wem gwałtownego uderzenia w podłoże uległa znacznemu zniszczeniu.
Część rufowa dotarła na dno w kilka minut po dziobie. Upadła w odległości około 600 m od dziobu i zaryła na głębo­kość około 15 metrów w muliste dno. Pęknięcie maszynowni i gwałtowny stru­mień wody, który wdarł się do środka, zniszczyły jej znaczną część. Rufa nie wypełniła się wodą powoli tak jak część dziobowa, dlatego silny strumień wody, wirując, zniszczył niemal wszystko: drewniane ściany, meble, okna, drzwi, a nawet lekkie struktury metalowe. Prędkość i ogromne ciśnienie sprawiły, że w pomieszczeniach wypełnio­nych powietrzem nastąpiło zjawisko implozji, które dodatkowo osłabiło nośne struktury pokładów. W odróżnieniu od dziobu rufa nie miała hydrodynamicznego kształtu, toteż w czasie upadku na dno uległa lekkiej rotacji, co uzasadnia jej oddalenie od dziobowej części kadłuba. Na podstawie pozycji śrub i ich deformacji (łopatki są wygięte o 15 stopni) przypuszcza się, że statek uderzył w warstwę mułu właśnie śrubami, ponieważ to one właśnie stanowiły element o największym ciężarze właściwym. Uderze­nie ze średnią prędkością, tylko częściowo zamortyzowane przez warstwę mułu, dopro­wadziło do ostatecznego zniszczenia rufy. Górny pokład jest zwinięty jak dywan i wygląda jak wieczko puszki z sardynkami otwarte za pomocą kluczyka. Ten sektor stat­ku jest obecnie w najgorszym stanie, a zapad­nięcie się pokładów sprawia, że identyfikacja poszczególnych części jest niezwykle trudna.

Wystawa rzeczy wydobytych i odrestaurowanych z wraku "Titanica".
[link widoczny dla zalogowanych]

Wyrwa i pozostałości wokół wraku
Poza dwoma dużymi częściami kadłuba na dnie spoczywają niezliczone przedmioty, które wypadły ze statku. W zależności od ciężaru znajdują się bliżej lub dalej od wraku. Cięższe, takie jak kominy i dwa ele­menty kadłuba o długości około 18 metrów, pod któ­rymi zapewne znajdują się dwa cylindry niskiego ciśnienia z lewego silnika, oderwane od reszty kadłuba w chwili jego pęknięcia, upadły w pobliżu części rufo­wej. To samo stało się z kotłami, które znaleziono roz­rzucone po dnie. Im lżejsze, tym prąd zniósł je dalej. Tworzą one dwa ślady o długości 600 i 800 m. Jeszcze dalej odnaleziono kawałki węgla, małe metalowe i ceramiczne przedmioty, ubrania i bagaże. Pozostałości wokół wraku zostały po raz pierwszy zbadane przez ekspedycję Ballarda, który jednak - zgodnie z obietnicą - pozostawił wszystko w nienaru­szonym stanie. Później francuska ekspedycja IFREMER zmapowała pole pozostałości wokół wraku za pomocą urządzenia hydrolokacyjnego i na zamówienie RMS litanie Inc. wyciągnęła na powierzchnię 3600 przedmiotów. Złożyły się one na ekspozy­cję, którą pokazywano w Wielkiej Brytanii przez rok, począwszy od października 1994 roku. Wystawa, zatytułowana „Wrak «Titanica»”, została zorganizowana w Narodowym Muzeum Morskim w Greenwich. Wywołało to liczne głosy krytyki, ponieważ wiele osób uznało, że tak szacowna instytucja nie powinna mieć nic wspólnego z przedsięwzięciem porównywalnym - ich zdaniem - z okradaniem grobowców i zaspokajającym niezdrową ciekawość. Niewątpliwą zasługą ekspedycji przeprowadzo­nych przez IFREMER-a był wkład w wyjaśnie­nie okoliczności zatonięcia „Titanica”. Paul Matthias, specjalista w zakresie akustyki, wyko­rzystując system hydrolokacji, odkrył pęknięcie w dziobowej części „Titanica”, w pobliżu wyrwy spowodowanej przez górę lodową. Najpierw mechaniczne ramię głębokościowego batyskafu IFREMER-a - „Nautile” przeciągnęło wzdłuż kadłuba, w rejonie wyrw i pęknięć, nadajnik hydrolokacyjny, specjalnie w tym celu zaprojektowany i zrealizowany przez Matthiasa. W ten sposób aparatura została skalibrowana. Następnie jej czujnik został przystawiony do prawej burty stat­ku, w pobliżu dna, w celu sondowania części stępki przykrytej mułem. Dane zebrane w czasie tego badania, porównywalnego do gigantycznego badania ultrasonograficznego, zostały przeana­lizowane na pokładzie pomocniczego statku. Wyniki potwierdzi­ły słuszność twierdzeń Edwarda Wildinga, inżyniera budowy okrętów ze stoczni Harland & Wolff, sformułowanych w czasie dochodzeń w Ameryce i Wielkiej Brytanii. Tłumacząc, co się wydarzyło, Wilding wysunął hipotezę, że w kadłubie nie powsta­ła jedna, duża wyrwa, lecz wiele stosunkowo niewielkich uszko­dzeń w różnych miejscach. Tłumaczyło to, dlaczego woda w pię­ciu zalanych przedziałach wodoszczelnych osiągnęła różny poziom. W czasie dochodzeń przeprowadzonych po katastrofie hipoteza Wildinga została odrzucona, ale 85 lat później odkrycie sześciu pęknięć w zagrzebanej w mule części kadłuba sprawiło, że świat musiał przy­znać mu słuszność. Jedno niewielkie pęknięcie znajduje się w części dziobowej, kolejne dwa na wysokości ładowni numer 1, dalej jest pękniecie o długości mniej więcej półtora metra i jedno o długości około 9 metrów w pobliżu ładowni numer 3, a wreszcie jedno, znacznie dłuższe, w rejonie kotłowni. Wszystkie pęknięcia, mające niekiedy po kilkanaście metrów, mają kilka centymetrów szerokości. To przez nie do pięciu przedziałów wodosz­czelnych wlewało się 7 tysięcy litrów wody na sekundę.
A zatem inaczej niż podejrzewano w czasie dochodzeń, w kadłubie „Titanica” nie powstała jedna, wielka wyrwa w okolicy stępki, której rysunek opublikowano nawet w jednej z najbardziej poczytnych londyńskich gazet. Uszkodzenia były drobniejsze, lecz na tyle poważne, że spowodowały zatonięcie statku, który miał się utrzymać na powierzchni nawet przy zalaniu wodą czterech prze­działów wodoszczelnych. Czterech. Ale nie pięciu.

Drewniana kolumna busoli "Titanica" po odrestaurowaniu. Większość drewna uległa zniszczeniu i została zjedzona przez świdraki okrętowe, jednak rekonstrukcja przyniosła nadspodziewanie dobry efekt.
[link widoczny dla zalogowanych]

W następnym numerze między innymi: Rysunki i komiksy na temat "Titanica".

Źródło: "Titanic" zbuduj sam. Kolekcja Hachette.

[tomek_s_1990]

[Kobra83]

Ok co do zdjęcia z tymi oknami to masz racje tylko że zdjęcie jakie było w gazecie nie umiałem znaleźć na necie więc dałem w miarę podobne myśląc że nikt nie zauważy no ale tu mają wszyscy bystre oczy jednym słowem walnąłem fuszere no ale tekst poprawie że chodzi o kabiny oficerskie i będzie ok jeśli chodzi o te piękne świderki to nie wiem jak to z nimi jest.

[wranth]

[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]

[wranth]

[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]

[wranth]

[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]

[wranth]

[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych][link widoczny dla zalogowanych]